Lifting Plan: มาตรฐานสากลและข้อกำหนดกฎหมายไทยที่ควรรู้

การยกวัตถุด้วยเครนและอุปกรณ์ช่วยยกถือเป็นกิจกรรมที่มีความเสี่ยงสูงในภาคอุตสาหกรรม ไม่ว่าจะเป็นก่อสร้าง โรงงานผลิต พลังงาน หรืองานท่าเรือ อุบัติเหตุจากการยกที่ไม่ได้วางแผนหรือวางแผนไม่รัดกุมอาจก่อให้เกิดความเสียหายต่อชีวิตและทรัพย์สินอย่างร้ายแรง

ดังนั้นมาตรฐานสากล เช่น OSHA (Occupational Safety and Health Administration), ISO (International Organization for Standardization), และ BS 7121 (British Standard for Safe Use of Cranes) จึงได้กำหนดหลักเกณฑ์ในการจัดทำ Lifting Plan ไว้อย่างชัดเจน เพื่อให้ผู้ปฏิบัติใช้เป็นแนวทางในการวางแผน ตรวจสอบ และควบคุมการปฏิบัติงานยกอย่างปลอดภัย

สำหรับประเทศไทย แม้จะยังไม่มีมาตรฐานกลางที่ละเอียดเทียบเท่ามาตรฐานสากล แต่กฎหมายและกฎกระทรวงแรงงานหลายฉบับก็ได้กำหนดข้อบังคับเกี่ยวกับการใช้งานเครน การตรวจสอบอุปกรณ์ และการแต่งตั้งบุคลากรที่เกี่ยวข้อง เพื่อให้เกิดความปลอดภัยในกระบวนการทำงาน

องค์ประกอบหลักของ Lifting Plan ตามมาตรฐานสากล

1. รายการอุปกรณ์ที่จะใช้ (Equipment List)

• ประเภทเครน (Mobile Crane, Tower Crane, Crawler Crane)

• ความสามารถในการรับน้ำหนัก (Rated Capacity)

• อุปกรณ์ช่วยยก (Slings, Shackles, Hooks, Spreader Bars)

• ใบรับรองการตรวจสอบอุปกรณ์ (Certificates of Inspection/Test)

2. น้ำหนักและจุดศูนย์ถ่วงของวัตถุ (Load Weight & Center of Gravity)

• การระบุน้ำหนักวัตถุจากเอกสารเทคนิค หรือการคำนวณ

• การหาจุดศูนย์ถ่วงเพื่อป้องกันการเสียสมดุลขณะยก

• การเปรียบเทียบน้ำหนักวัตถุกับกำลังยกสูงสุดของเครนในตำแหน่งนั้น

3. เส้นทางการยก (Lifting Path)

• การวิเคราะห์พื้นที่ตั้งเครน

• เส้นทางยกที่ต้องหลีกเลี่ยงสิ่งกีดขวาง เช่น อาคาร เสาไฟฟ้า หรือท่อส่งแก๊ส

• การกำหนดพื้นที่หวงห้าม (Exclusion Zone) รอบการยก

4. จุดวาง (Landing Area / Set-down Point)

• ความแข็งแรงและความมั่นคงของพื้น

• การรองรับแรงกดของวัตถุเมื่อวาง

• การจัดพื้นที่ปลอดภัยสำหรับคนงาน

5. ผู้รับผิดชอบและบทบาทของบุคลากร (Personnel & Responsibilities)

• Lift Supervisor / Appointed Person – ผู้จัดทำ Lifting Plan และควบคุมการยก

• Crane Operator – ผู้ควบคุมเครน ต้องผ่านการอบรมและมีใบอนุญาต

• Signalman / Banksman – ผู้ส่งสัญญาณและควบคุมการเคลื่อนที่

• Rigger – ผู้ผูกมัด (Rigging) และตรวจสอบอุปกรณ์ช่วยยก

6. การประเมินความเสี่ยง (Risk Assessment)

• อันตรายจากสภาพแวดล้อม เช่น ลมแรง พื้นดินอ่อนตัว พื้นที่จำกัด

• อันตรายจากความผิดพลาดด้านมนุษย์ (Human Error)

• มาตรการควบคุม เช่น การใช้ Tagline, การกำหนดจุดเฝ้าระวัง, การสื่อสารผ่านวิทยุ

7. แผนผังหรือภาพวาด (Lifting Diagram / Drawing)

• ผังแสดงตำแหน่งเครนและเส้นทางยก

• มุมกางบูม ระยะเอื้อม ความสูง และการหมุนเครน

• จุดตั้งอุปกรณ์ป้องกัน เช่น แผงกั้น หรือพื้นที่หวงห้าม

ข้อเปรียบเทียบ Lifting Plan มาตรฐานสากลกับข้อกำหนดของกฎหมายไทย

แม้ว่าประเทศไทยจะยังไม่มีเอกสารมาตรฐานกลางสำหรับ Lifting Plan เช่น BS 7121 แต่กฎหมายแรงงานและกฎกระทรวงได้กำหนดข้อบังคับที่เกี่ยวข้อง ได้แก่

• กฎกระทรวงกำหนดมาตรฐานในการบริหารและจัดการด้านความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงานเกี่ยวกับเครื่องจักร ปั้นจั่น และหม้อน้ำ พ.ศ. 2552

• ประกาศกรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน เรื่อง หลักเกณฑ์การตรวจสอบและการรับรองความปลอดภัยของปั้นจั่นและอุปกรณ์ประกอบ

• การกำหนดให้เครนต้องมีการตรวจสอบโดยวิศวกรรับรอง และผู้ควบคุมเครนต้องผ่านการอบรม

ตารางสรุปเปรียบเทียบ Lifting Plan ตามมาตรฐานสากลและกฎหมายไทย

การจัดทำ Lifting Plan ถือเป็นหัวใจสำคัญของความปลอดภัยในการทำงานยก และมีความเชื่อมโยงโดยตรงกับ การอบรมเครน ซึ่งเป็นหลักสูตรที่ผู้ปฏิบัติงานต้องผ่านก่อนใช้งานจริง ในการอบรมผู้เรียนจะได้เรียนรู้ทักษะสำคัญ เช่น การอ่านและวิเคราะห์ Lifting Plan การเลือกใช้อุปกรณ์ช่วยยกอย่างถูกต้อง การระบุและควบคุมความเสี่ยง รวมถึงการสื่อสารและส่งสัญญาณระหว่างทีมงาน

สรุป

การจัดทำ Lifting Plan ตามมาตรฐานสากลถือเป็นรากฐานของการทำงานยกที่ปลอดภัยและมีประสิทธิภาพ แม้กฎหมายไทยยังไม่ได้ระบุรูปแบบ Lifting Plan โดยตรง แต่ก็มีข้อกำหนดด้านการตรวจสอบอุปกรณ์และบุคลากรที่เกี่ยวข้อง การนำหลักการจาก OSHA, ISO และ BS 7121 มาปรับใช้ควบคู่กับข้อบังคับของไทย จะช่วยลดความเสี่ยงจากอุบัติเหตุ สร้างมาตรฐานความปลอดภัย และยกระดับการทำงานขององค์กรให้อยู่ในระดับสากล

เอกสารอ้างอิง

1. OSHA, 29 CFR Part 1926 – Safety and Health Regulations for Construction: Cranes and Derricks.

2. ISO 12480-1: Cranes – Safe use – General.

3. BS 7121: Code of Practice for Safe Use of Cranes.

4. กฎกระทรวงกำหนดมาตรฐานในการบริหารและจัดการด้านความปลอดภัยฯ เกี่ยวกับเครื่องจักร ปั้นจั่น และหม้อน้ำ พ.ศ. 2552.

5. ประกาศกรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน เรื่อง หลักเกณฑ์การตรวจสอบและการรับรองความปลอดภัยของปั้นจั่นและอุปกรณ์ประกอบ.